Kaart (cartografie) - Iran (Islamic Republic of Iran)

Vlag van Iran

Iran (uitspr.: [iˈrɑn], [iˈraːn]; Perzisch: ایران, [iːˈɾɒːn]), officieel de Islamitische Republiek Iran (Perzisch: جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān), is een land in West-Azië met inwoners. De hoofdstad en grootste stad (met meer dan 10 miljoen inwoners) is Teheran, dat ook het culturele, commerciële en industriële centrum van het land is.

Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst aan Irak (Koerdistan Autonome Regio), Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Iran deelt de Kaspische Zee, behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan, ook met Kazachstan en Rusland. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Oman. Het is een multiculturele natie bestaande uit tal van etnische en taalgroepen, waarvan de grootste Perzen zijn (61%), Azerbeidzjanen (16%), Koerden (10%) en Lor (6%). De meeste bewoners zijn sjiitische moslims. De officiële taal van Iran is het Perzisch, een Indo-Europese taal.

Iran, tot en met 1935 in het Nederlands bekend als Perzië, heeft een bijzonder lange geschiedenis. Het Perzische Rijk groeide onder Cyrus de Grote uit tot een wereldrijk dat zich van Oost-Europa tot de Indusvallei uitstrekte. Na de veroveringen van Alexander de Grote overheersten achtereenvolgens de Seleuciden, de Parthen en de Sassaniden, totdat de islamitische veroveringen vanaf de zevende eeuw het grondgebied overrompelden en de islam introduceerden. De heerschappij van de Safawieden (1501–1736) wordt als het begin van de moderne Iraanse geschiedenis beschouwd. Iran groeide opnieuw uit tot een regionale grootmacht en werd vanaf begin 20e eeuw geregeerd door de Pahlavidynastie. Verzet tegen buitenlandse invloeden en onderdrukking mondden in 1979 uit in de Iraanse Revolutie en de vestiging van een islamitische republiek. Het Iraanse politieke systeem, gebaseerd op de grondwet van 1979, combineert elementen van een parlementaire democratie met een religieuze theocratie geleid door geestelijken, waarin de hoogste leider, sinds 1989 ayatollah Ali Khamenei, aanzienlijke invloed heeft.

Iran is ook in 2020 een belangrijke regionale macht, met aanzienlijke invloed in de internationale energiezekerheid en de wereldeconomie door middel van zijn grote reserves van fossiele brandstoffen, Iran is de op drie na grootste olie-exporteur ter wereld. De export van aardolie en aardgas vormen de belangrijkste bron van inkomsten, de Iraanse rial is de valuta. Iran is een van de oprichters van de VN, ECO, NAM, OIC en OPEC.

Iran werd tot en met 1935 in het Nederlands Perzië genoemd, maar de naam van het land in het Perzisch is reeds sinds de tijd van de Sassaniden Iran. De naam Perzië verwijst naar het Griekse woord Persis, afgeleid van Pars, het deel van het land waar 2500 jaar geleden de oude koningen van Iran vandaan kwamen. Iran betekent 'Land van de Ariërs'.

In 1935 vroeg de toenmalige sjah Reza Pahlavi andere landen om voortaan de lokale naam van het land, Iran, te gebruiken. Omdat de naam Iran vaak aanleiding gaf tot verwarring met de buurstaat Irak, werd in 1949 voor buitenlands gebruik weer de naam Perzië ingevoerd. Na een protest van de Perzische/Iraanse geleerden, kondigde de regering in 1959 aan dat, in andere talen dan het Perzisch, beide namen officieel gebruikt mogen worden. Een inwoner van Iran/Perzië is een Iraniër of een Pers.