Kaart (cartografie) - Noord-Holland (Provincie Noord-Holland)

Noord-Holland is een provincie in het noordwesten van Nederland. De provincie telde op 1 november 2019; 2.877.909 inwoners. Noord-Holland heeft een oppervlakte van 4.092 km², waarvan 2.662 km² aan land, daarmee heeft de provincie een bevolkingsdichtheid van 1.082 inwoners per km². De provinciehoofdstad is Haarlem, de grootste stad is Amsterdam. De grootste luchthaven van Nederland en de op twee na grootste luchthaven van Europa, Amsterdam Airport Schiphol, bevindt zich in Noord-Holland.

Holland was het belangrijkste gewest van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795). In 1795 werd de Bataafse Republiek uitgeroepen. Na de staatsgreep van 21 januari 1798 werd op 23 april 1798 de Acte van Staatsregeling aangenomen, waarmee de oude gewestelijke grenzen radicaal werden gewijzigd. De republiek werd onderverdeeld in acht departementen met zo veel mogelijk gelijke bevolkingsaantallen, waarbij Holland uiteenviel in:

* het departement van Texel

* het departement van de Amstel

* het departement van de Delf

Daarnaast lagen ook het departement van de Schelde en Maas en het departement van de Rijn deels op Hollands grondgebied.

Uiteindelijk voldeed de nieuwe indeling niet en na de instelling in 1801 van het Bataafs Gemenebest werd het departement Holland ingesteld volgens de oude gewestelijke grenzen van Holland. In 1806 werd het Bataafs Gemenebest vervangen door het Koninkrijk Holland. Het jaar daarop werd het departement Holland opgedeeld in het departement Amstelland (overeenkomend met Noord-Holland) en het departement Maasland (overeenkomend met Zuid-Holland). Nadat in 1811 het Koninkrijk Holland bij het Franse Keizerrijk werd gevoegd, werd Amstelland samengevoegd met Utrecht tot het département de la Zuyderzée – Zuiderzeedepartement – terwijl Maasland werd omgedoopt tot département des Bouches-de-la-Meuse (Monden van de Maas).

Nadat de Fransen eind 1813 uit Nederland gevlucht waren, bleef de indeling aanvankelijk ongewijzigd. Met de Grondwet van 29 maart 1814 werden de departementen vervangen door provinciën of landschappen, met grotendeels de grenzen van de oude gewesten. Amstelland en Monden van de Maas werden verenigd in de provincie Holland. Door minister Van Maanen werd in de grondwetcommissie nog de oude naam "Holland en West-Friesland" voorgesteld "om aan het verlangen van achtenswaardige Noordhollanders ... toe te geven", maar dit werd door de rest van de commissie verworpen.

De nieuwe provincie kreeg in 1814 twee gouverneurs, wier ambtsgebied overeenkwam met de voormalige departementen Amstelland en Maasland. Vlieland en Terschelling gingen terug van Friesland naar Holland, maar Hollands Brabant ging in twee stappen over naar de nieuwe provincie Noord-Brabant. Uiteindelijk werd in 1820 de grens met Utrecht en Gelderland vastgesteld.

Om de dominantie van Holland binnen het koninkrijk te verminderen werd de provincie bij de grondwetsherziening van 1840 in Noord- en Zuid-Holland gesplitst. De noodzaak hiertoe werd in Zuid-Holland niet gevoeld. In Noord-Holland gold dit wel in sterke mate voor Amsterdam, dat in 1838 het provinciaal gerechtshof aan zich voorbij zag gaan ten gunste van Den Haag. In West-Friesland was men bevreesd voor een overheersende positie van Amsterdam en drong men aan op het herstel van de verdeling zoals deze was tussen het Noorder- en Zuiderkwartier voor 1795. Hier werd echter niet aan tegemoetgekomen. Nadat de Haarlemmermeer in 1855 was drooggelegd, werd deze bij Noord-Holland gevoegd, waarop Zuid-Holland in 1864 ter compensatie het grootste deel van de gemeente Leimuiden kreeg toegewezen.