Perzisch

Perzisch
Het Perzisch (پارسی) (lokale namen: Pârsi, Fârsi, Dari en Tōjiki) is de officiële taal van Iran (Perzië), Afghanistan en Tadzjikistan, die ook door miljoenen mensen in Oezbekistan wordt gesproken. Het Perzisch behoort tot de Indo-Europese taalfamilie en daarbinnen is het een onderdeel van de tak van de Iraanse of Arische talen.

Het Perzisch is een van de oudst gedocumenteerde talen ter wereld. De oudst bekende voorbeelden van deze taal stammen uit de 6e eeuw voor Christus. Het wordt beschouwd als een prachtige taal met aantrekkelijke hymnes: enkele van 's werelds beroemdste stukken literatuur aller tijden, zoals de Sjahnama van Ferdowsi, de werken van Rumi, de Rubáiyát van Omar Khayyám, de Panj Ganj van Nezami Ganjavi, De Divān van Hafez, De Samenspraak van de Vogels door Attar van Nisjapoer en de miscellanea van Gulistan en Bustan door Saadi Shirazi, zijn geschreven in het Perzisch. Enkele van de prominente moderne Perzische dichters waren Nima Yooshij, Ahmad Shamlou, Simin Behbahani, Sohrab Sepehri, Rahi Mo'ayyeri, Mehdi Akhavan-Sales en Forugh Farrokhzad.

Geleerden herkennen drie belangrijke dialectafdelingen van het Perzisch: Westelijk-Perzisch, (ook Iraans-Perzisch of Standaard-Perzisch genoemd) van Iran, Dari-Perzisch (Oostelijk-Perzisch) van Afghanistan en Tadzjieks-Perzisch, een variant die in Tadzjikistan wordt gesproken en in delen van Oezbekistan. Tadzjieks-Perzisch en Dari-Perzisch wordt soms als aparte talen behandelt. Het Westelijk-Perzisch en Dari-Perzisch hebben nog meer dialectvarianten, sommige met namen die samenvallen met provinciale namen. Ze zijn allemaal min of meer onderling verstaanbaar.

Dari-Perzisch, dat tot voor kort voornamelijk in Afghanistan werd gesproken, nam de Teheran-standaard als model en hoewel er duidelijke fonologische en morfologische contrasten zijn, deels als gevolg van de invloed van naburige Turkse talen, blijven het Westelijk-Perzisch en Dari-Perzisch vrij gelijkwaardig. De dialectische variatie tussen het westelijk-Perzisch en Dari-Perzisch is beschreven als analoog aan die tussen Europees Frans en Canadees-Frans. Dari is conservatiever in het handhaven van klinkeronderscheidingen die in het Westelijk-Perzisch verloren zijn gegaan.

Lori en Bakhtiari, talen in het zuidwesten van Iran, zijn het meest verwant aan het Perzisch, maar deze zijn moeilijk te begrijpen voor een spreker van de Teheraanse standaard. Terwijl sprekers van Lori hun spraak beschouwen als een dialect van het Perzisch, zijn sommige sprekers van het Perzisch het daar niet mee eens. Joods-Perzisch, geschreven in Hebreeuwse karakters en gebruikt door Joden in heel Iran, ligt in geschreven vorm dichtbij de Perzische standaard. Veel Iraniërs van joodse afkomst hebben het land echter verlaten en vormen niet langer een aanzienlijk deel van de bevolking.

Land (geografie)
  • Afghanistan
    Afghanistan (Nederlandse uitspr.: [ɑfˈɣaniˌstɑn]; Pasjtoe / Dari: افغانستان; Pasjtoe: Afġānistān, IPA: [avɣɒnisˈtɒn]; Dari: Afġānestān, IPA: [avɣɒnesˈtɒn]), officieel het Islamitisch Emiraat Afghanistan (Dari: امارت اسلامی افغانستان, Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān, Pasjtoe: د افغانستان اسلامي امارت, Də Afġānistān Islāmī Imārat), is een land dat zowel tot Centraal-Azië als Zuid-Azië wordt gerekend. Het land heeft een bevolking van ruim 38 miljoen mensen anno 2022, die wonen op een grondgebied van ruim 652.000 km². Het land wordt begrensd door Pakistan in het zuiden en oosten, Iran in het westen, Turkmenistan, Oezbekistan en Tadzjikistan in het noorden en China in het verre noordoosten (de Wachan-corridor in de provincie Badakhshan). Het land hoort ook bij de MENA-landen.

    De naam Afghanistan betekent letterlijk Land van de Afghanen. De Pathanen begonnen de benaming Afghaan voor zichzelf te gebruiken vanaf de islamitische periode. Volgens W.K. Frazier Tyler, M.C. Gillet en andere geleerden, "Het woord Afghaan komt voor het eerst in de geschiedenis voor in de Hudud-al-Alam in 982" Het laatste deel van de naam Afghanistan stamt af van het Perzische woord stān (staat of land). De Engelse benaming Afghanland die in verschillende verdragen tussen Kadjaren en Engeland voorkomt over de landen bewoond door Pathaanse stammen (modern Zuidoost-Afghanistan) tussen Perzië en Brits-Indië werd door de Afghanen overgenomen en werd Afghanistan.
  • Bahrein
    Bahrein (uitspraak: [bɑχˈrɛɪn]), officieel het Koninkrijk Bahrein (Arabisch: مملكة البحرين, Mamlakat al-Bahrayn), is een kleine eilandstaat in de Perzische Golf. Het is een archipel met 33 eilanden, waarvan het grootste zo'n 55 km lang en 18 km breed is, gelegen voor de kust van Saoedi-Arabië. In het zuidoosten ligt het schiereiland Qatar. Tweehonderd kilometer aan de overkant van de Golf ligt buurland Iran. Als centraal gelegen golfstaat vervult Bahrein een belangrijke economische en financiële positie binnen de oliewereld.

    De naam Bahrayn betekent letterlijk twee zeeën in het Arabisch. Bahrein werd op 16 december 1971 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk. Het koninkrijk is militair zeer belangrijk als standplaats en steunpunt van de Amerikaanse vijfde vloot in Perzische Golf. De hoofdstad Manama fungeert als centrum van de Amerikaanse marine in de regio.
  • Iran
    Iran (uitspr.: [iˈrɑn], [iˈraːn]; Perzisch: ایران, [iːˈɾɒːn]), officieel de Islamitische Republiek Iran (Perzisch: جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān), is een land in West-Azië met inwoners. De hoofdstad en grootste stad (met meer dan 10 miljoen inwoners) is Teheran, dat ook het culturele, commerciële en industriële centrum van het land is.

    Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst aan Irak (Koerdistan Autonome Regio), Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Iran deelt de Kaspische Zee, behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan, ook met Kazachstan en Rusland. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Oman. Het is een multiculturele natie bestaande uit tal van etnische en taalgroepen, waarvan de grootste Perzen zijn (61%), Azerbeidzjanen (16%), Koerden (10%) en Lor (6%). De meeste bewoners zijn sjiitische moslims. De officiële taal van Iran is het Perzisch, een Indo-Europese taal.
  • Verenigde Arabische Emiraten
    De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) (Arabisch: دولة الإمارات العربية المتحدة, Dawlat al-ʾImārāt al-ʿArabiyyah al-Muttaḥidah), ook wel kortweg aangeduid als de Emiraten, zijn verenigde emiraten in Azië die aan Saoedi-Arabië en Oman grenzen. De vereniging omvat zeven emiraten, namelijk Abu Dhabi (hoofdemiraat), Dubai, Sharjah, Ajman, Umm Al Qaywayn, Ras al-Khaimah en Fujairah. De VAE zijn rijk aan olie, maar tussen de verschillende emiraten is deze olie ongelijk verspreid. Abu Dhabi is verreweg het grootst in oppervlakte en bezit ook verreweg de meeste olie. De Verenigde Arabische Emiraten behoren tot de Arabische Liga.

    Rond 1830 werden Dubai en Abu Dhabi overgenomen door de Bani Yas-stam uit de Liwa-oase. Deze overname werd geleid door de Al Maktoem-familie die tot op dit moment nog steeds over de emiraten regeert. In 1892 tekenden zeven emiraten een verdrag met het Verenigd Koninkrijk, waarbij zij aangaven geen relaties met anderen dan de Britse overheid aan te gaan. Pas in 1971 vertrokken de Britse troepen uit de Perzische Golf en op 2 december 1971 werden de Verenigde Arabische Emiraten onafhankelijk. Van 1820 tot 1971 waren de Emiraten bekend als de Verdragsstaten. Tot 1972 omvatte deze unie zes emiraten; in 1972 trad Ras al-Khaimah als zevende toe.