Servisch
Servisch (српски/srpski) is een van de standaardvarianten van het Servo-Kroatisch, behorend tot de zuidelijke groep van de Slavische talen. Het is de officiële taal van Servië en Montenegro en een van de officiële talen in Kosovo en Bosnië en Herzegovina, waar het vooral gebruikt wordt in de Servische Republiek.
De Servische standaardtaal is gebaseerd op een Neoštokavisch dialect (zie ook Varianten van het Servo-Kroatisch). In het zuidoosten van Servië wordt ook Torlakisch gesproken, wat als een Servisch-Bulgaars grensdialect gezien kan worden.
Enkele specifieke kenmerken van het Servisch binnen het Servo-Kroatisch (zie daar voor een algemeen beeld):
* "Ekavisch" (ekavica): de Protoslavische ě is e geworden: vreme (tijd), devojka (meisje), hteo ([hij] wilde) vs. jekavisch (jekavica) (Kroatische en Bosnische standaard) vrijeme, djevojka, htio.
* Bosnische Serviërs spreken en schrijven over het algemeen Servisch in jekavica, en er wordt ook Servisch met ikavica gesproken/geschreven.
* Woordenschat: in het Servisch worden vaker niet-Slavische leenwoorden uit de moderne Europese woordenschat gebruikt dan in het Kroatisch, dat meer nieuwe woorden op basis van Slavische stammen maakt. Voorbeelden: avion (vliegtuig) vs. Kroatisch zrakoplov (lett.: luchtvaarder), fabrika (fabriek) vs. tvornica en fudbal (voetbal) vs. nogomet.
* Enkele woorden onderscheiden zich in geslacht en daardoor in verbuiging, zoals Servisch minut (m) (minuut) vs. Kroatisch minuta (v) en (andersom) planeta (v) (planeet) vs. planet (m). Het Bosnisch gaat hier over het algemeen met het Servisch mee.
* Enkele specifieke spellingsregels, waaronder de spelling van werkwoorden in de toekomende tijd: "ik zal spreken"="govoriću", terwijl in Bosnië en Kroatië "govorit ću", als twee aparte woorden, wordt gespeld (de uitspraak verschilt niet).
* In bepaalde constructies wordt de infinitief vermeden, in plaats daarvan gebruikt men een bijzin: "ik wil schrijven"="hoću da pišem" (letterlijk "ik wil dat ik schrijf"), waar in Kroatië "hoću pisati wordt gezegd en geschreven (pisati is de infinitief). Dit verschijnsel is een uitwaaiering van invloed uit andere zuidelijke en oostelijke Balkantalen zoals het Bulgaars, Grieks en Roemeens, die eveneens een sterk gereduceerd of zelfs geheel geen gebruik van de infinitief kennen.
* Afwijkende klemtoon, toon of klinkerlengte, hierbij moet worden opgemerkt dat voor alle varianten van het Servo-Kroatisch geldt dat de voorgeschreven standaard niet altijd met de werkelijkheid overeenkomt en de accentuatie per dialect behoorlijk kan verschillen.
De Servische standaardtaal is gebaseerd op een Neoštokavisch dialect (zie ook Varianten van het Servo-Kroatisch). In het zuidoosten van Servië wordt ook Torlakisch gesproken, wat als een Servisch-Bulgaars grensdialect gezien kan worden.
Enkele specifieke kenmerken van het Servisch binnen het Servo-Kroatisch (zie daar voor een algemeen beeld):
* "Ekavisch" (ekavica): de Protoslavische ě is e geworden: vreme (tijd), devojka (meisje), hteo ([hij] wilde) vs. jekavisch (jekavica) (Kroatische en Bosnische standaard) vrijeme, djevojka, htio.
* Bosnische Serviërs spreken en schrijven over het algemeen Servisch in jekavica, en er wordt ook Servisch met ikavica gesproken/geschreven.
* Woordenschat: in het Servisch worden vaker niet-Slavische leenwoorden uit de moderne Europese woordenschat gebruikt dan in het Kroatisch, dat meer nieuwe woorden op basis van Slavische stammen maakt. Voorbeelden: avion (vliegtuig) vs. Kroatisch zrakoplov (lett.: luchtvaarder), fabrika (fabriek) vs. tvornica en fudbal (voetbal) vs. nogomet.
* Enkele woorden onderscheiden zich in geslacht en daardoor in verbuiging, zoals Servisch minut (m) (minuut) vs. Kroatisch minuta (v) en (andersom) planeta (v) (planeet) vs. planet (m). Het Bosnisch gaat hier over het algemeen met het Servisch mee.
* Enkele specifieke spellingsregels, waaronder de spelling van werkwoorden in de toekomende tijd: "ik zal spreken"="govoriću", terwijl in Bosnië en Kroatië "govorit ću", als twee aparte woorden, wordt gespeld (de uitspraak verschilt niet).
* In bepaalde constructies wordt de infinitief vermeden, in plaats daarvan gebruikt men een bijzin: "ik wil schrijven"="hoću da pišem" (letterlijk "ik wil dat ik schrijf"), waar in Kroatië "hoću pisati wordt gezegd en geschreven (pisati is de infinitief). Dit verschijnsel is een uitwaaiering van invloed uit andere zuidelijke en oostelijke Balkantalen zoals het Bulgaars, Grieks en Roemeens, die eveneens een sterk gereduceerd of zelfs geheel geen gebruik van de infinitief kennen.
* Afwijkende klemtoon, toon of klinkerlengte, hierbij moet worden opgemerkt dat voor alle varianten van het Servo-Kroatisch geldt dat de voorgeschreven standaard niet altijd met de werkelijkheid overeenkomt en de accentuatie per dialect behoorlijk kan verschillen.
Land (geografie)
-
Bosnië en Herzegovina
Bosnië en Herzegovina (uitspraak: [ˈbɔsnijə ɛn ˌɦɛrtsəɡoˈvina]; Bosnisch/Kroatisch: Bosna i Hercegovina, Servisch: Босна и Херцеговина) is een federatieve republiek in het zuidoosten van Europa, gelegen in het westen van de Balkan. Het land is bij het Verdrag van Dayton opgedeeld in twee entiteiten: de Federatie van Bosnië en Herzegovina (Federacija Bosne i Hercegovine) en de deelrepubliek Servische Republiek (Republika Srpska). Sinds 2004 houdt de vredesmacht EUFOR Althea toezicht op de naleving van het Verdrag van Dayton.
Het bestaat uit de landstreken Bosnië en Herzegovina. Het land wordt bijna geheel door land omgeven, behalve bij de kustplaats Neum, waar circa 24 km kustlijn is met de Adriatische Zee. -
Kosovo
Kosovo (Albanees: Kosova, Kosovë; Servisch: Косово, Kosovo), officieel de Republiek Kosovo (Albanees: Republika e Kosovës; Servisch: Република Косово), is een gedeeltelijk erkend land in Zuidoost-Europa. Het grenst aan Montenegro, Albanië, Noord-Macedonië en Servië. De hoofdstad is Pristina.
Kosovo riep op 17 februari 2008 een eenzijdige onafhankelijkheid uit van Servië. De etnisch Albanese bevolking, waar Kosovo voor ruim 90% uit bestaat, streefde al enige tijd naar afsplitsing van Servië. Deze onafhankelijkheid wordt door 101 van de 193 leden van de Verenigde Naties erkend. Aan de andere kant erkent Servië deze onafhankelijkheid niet en beschouwt het Kosovo als Servische provincie onder de naam Kosovo i Metohija. Servië verloor de macht over Kosovo echter al geruime tijd, namelijk toen het onder internationaal bestuur kwam na de Kosovo-oorlog in 1999. -
Montenegro
Montenegro (uitspraak: [mɔntəˈneɣro] of [mɔntəˈneɡro]; uit het Venetiaans: 'zwarte berg'; Montenegrijns: Црна Гора, Crna Gora) is een land op de Balkan. Het ligt aan de Adriatische Zee tegenover Italië en grenst, vanaf de zee met de klok mee, aan Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Servië, Kosovo en Albanië. De Montenegrijnse hoofdstad is Podgorica. Montenegro heeft een bevolking van inwoners op een oppervlakte van 13.812 km². Sinds december 2010 is het kandidaat-lid van de Europese Unie en sinds 5 juni 2017 is het land lid van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie.
-
Noord-Macedonië
Noord-Macedonië (uitspraak: [ˌnortmɑsəˈdonijə]), officieel de Republiek Noord-Macedonië (Macedonisch: Република Северна Македонија, ) (Albanees: Republika e Maqedonisë së Veriut), is een land in het midden van het Balkanschiereiland in Zuidoost-Europa. Het is de opvolger van een van de deelrepublieken van het voormalige Joegoslavië. De deelrepubliek verklaarde zich in september 1991 onafhankelijk onder de naam Macedonië. In 1993 werd Noord-Macedonië lid van de Verenigde Naties, maar dan onder de voorlopige naam Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, vanwege een geschil met Griekenland over de rechten op de naam Macedonië. Na een akkoord met Griekenland kreeg het in 2019 de naam Noord-Macedonië.
De Republiek Noord-Macedonië is een binnenstaat die wordt begrensd door Kosovo in het noordwesten, Servië in het noordoosten, Bulgarije in het oosten, Griekenland in het zuiden en Albanië in het westen. Het vormt ongeveer een derde van het grotere historische gebied Macedonië. De hoofdstad en grootste stad is Skopje met 795.000 (2020) inwoners. Andere grotere steden zijn Kumanovo, Bitola, Tetovo, Gostivar, Prilep, Struga, Ohrid, Veles, Strumica en Štip. De meerderheid van de bewoners zijn Macedoniërs, een Zuid-Slavisch volk. Albanezen vormen een minderheid van ongeveer 25%, gevolgd door Turken, Roma, Serviërs, Bosniërs en Aroemenen. Het land heeft meer dan vijftig meren en zestien bergen hoger dan 2000 meter. Het reliëf van de staat is voornamelijk bergachtig. -
Servië
Servië (Servisch: Србија, Srbija), officieel de Republiek Servië (Servisch: Република Србија, Republika Srbija), is een land in Zuidoost-Europa en grenst in het noorden aan Hongarije, in het noordoosten aan Roemenië, in het zuidoosten aan Bulgarije, in het zuiden aan Noord-Macedonië, in het westen aan zowel Kroatië als Bosnië en Herzegovina, in het zuidwesten aan Montenegro en de facto ook aan Kosovo. Servië stelt zelf dat het grenst aan Albanië, omdat het Kosovo beschouwt als een autonome provincie van Servië.
Servië is sinds 5 juni 2006 een onafhankelijke staat, nadat het 85 jaar lang onderdeel was van Joegoslavië en tussen 2003 en 2006 van de confederatie Servië en Montenegro. Servië moet niet verward worden met de Servische Republiek, een deelgebied van Bosnië en Herzegovina. De hoofdstad van Servië is Belgrado.
