Język kazachski
Język kazachski, język kazaski (kaz., / qazaq tili, qazaqşa) – język z grupy kipczackiej języków tureckich (wraz z językiem karakałpackim, nogajskim i północnymi dialektami uzbeckiego ). Jest on językiem ojczystym dla około 8,3 miliona ludzi. Poza Kazachstanem używa się go między innymi w Chińskiej Republice Ludowej, Uzbekistanie, Rosji i Mongolii. Mniejsze skupiska Kazachów znajdują się także w Afganistanie, Iranie, Turcji i Niemczech.
W Kazachstanie język kazachski spełnia oficjalnie wszystkie funkcje języka państwowego – jest językiem wykładowym, powstaje w nim bogata literatura oraz inne teksty kultury (film, sztuki teatralne). W rzeczywistości jednak kazachski jest dopiero drugim (po rosyjskim) używanym w państwie językiem, do czego doprowadziła długotrwała rusyfikacja oraz odizolowanie od innych niż rosyjsko-radziecki kręgów kulturowych.
Na terenie Kazachstanu przed językiem kazachskim funkcjonowało od XV wieku wiele blisko spokrewnionych dialektów, używanych przez ludy Kipczaków, Ujsunów, Żalajrów, Najmanów i innych. Już w tym czasie zaczął następować proces kształtowania się z nich języków literackich, z których wymienić należy język czagatajski i kipczacki. Oba funkcjonowały jako języki literatury oraz dokumentów, zawierały w sobie bardzo dużą ilość zapożyczeń perskich i arabskich, które stanowiły do 90% słownictwa.
Literacki język kazachski zaczął rodzić się dopiero od XVIII wieku. Za jego twórcę i klasyka uważany jest Abaj Ibrahim Kunanbajew. W epoce tej po kazachsku tworzyli też Buchar Żyrau, Katesz, Kobylan i inni. Okresem rozkwitu literatury kazachskiej był wiek dwudziesty – działali wtedy między innymi M. Żumabaj (twórca kazachskiej pedagogiki), Sz. Kudajbierdi (pierwszy kazachski historyk), A. Bajtursun (językoznawca, polityk i dziennikarz) oraz S. Sejfulin (poeta). Kres „złotej erze” przyniósł głód lat dwudziestych oraz czystki stalinowskie: wszyscy twórcy kazachskiej kultury zostali wówczas oskarżeni o nacjonalizm i usiłowanie oderwania Kazachstanu od Rosji. Także polityka kolonialna kontynuowana przez Związek Radziecki doprowadziła do wyniszczenia narodu kazachskiego, a co za tym idzie jego kultury oraz języka.
Odrodzenie języka kazachskiego wiąże się z odzyskaniem niepodległości Kazachstanu w 1991. W Kazachstanie powstaje obecnie coraz więcej szkół z językiem kazachskim jako wykładowym. Językiem tym porozumiewa się w dużej mierze wieś kazachska, natomiast w miastach ludzie posługują się najczęściej językiem rosyjskim. Także obszary północne Kazachstanu są bardziej zrusyfikowane. Niemniej jednak obserwuje się wyraźny trend do uczenia się języka kazachskiego wśród urodzonych w mieście Kazachów.
W Kazachstanie język kazachski spełnia oficjalnie wszystkie funkcje języka państwowego – jest językiem wykładowym, powstaje w nim bogata literatura oraz inne teksty kultury (film, sztuki teatralne). W rzeczywistości jednak kazachski jest dopiero drugim (po rosyjskim) używanym w państwie językiem, do czego doprowadziła długotrwała rusyfikacja oraz odizolowanie od innych niż rosyjsko-radziecki kręgów kulturowych.
Na terenie Kazachstanu przed językiem kazachskim funkcjonowało od XV wieku wiele blisko spokrewnionych dialektów, używanych przez ludy Kipczaków, Ujsunów, Żalajrów, Najmanów i innych. Już w tym czasie zaczął następować proces kształtowania się z nich języków literackich, z których wymienić należy język czagatajski i kipczacki. Oba funkcjonowały jako języki literatury oraz dokumentów, zawierały w sobie bardzo dużą ilość zapożyczeń perskich i arabskich, które stanowiły do 90% słownictwa.
Literacki język kazachski zaczął rodzić się dopiero od XVIII wieku. Za jego twórcę i klasyka uważany jest Abaj Ibrahim Kunanbajew. W epoce tej po kazachsku tworzyli też Buchar Żyrau, Katesz, Kobylan i inni. Okresem rozkwitu literatury kazachskiej był wiek dwudziesty – działali wtedy między innymi M. Żumabaj (twórca kazachskiej pedagogiki), Sz. Kudajbierdi (pierwszy kazachski historyk), A. Bajtursun (językoznawca, polityk i dziennikarz) oraz S. Sejfulin (poeta). Kres „złotej erze” przyniósł głód lat dwudziestych oraz czystki stalinowskie: wszyscy twórcy kazachskiej kultury zostali wówczas oskarżeni o nacjonalizm i usiłowanie oderwania Kazachstanu od Rosji. Także polityka kolonialna kontynuowana przez Związek Radziecki doprowadziła do wyniszczenia narodu kazachskiego, a co za tym idzie jego kultury oraz języka.
Odrodzenie języka kazachskiego wiąże się z odzyskaniem niepodległości Kazachstanu w 1991. W Kazachstanie powstaje obecnie coraz więcej szkół z językiem kazachskim jako wykładowym. Językiem tym porozumiewa się w dużej mierze wieś kazachska, natomiast w miastach ludzie posługują się najczęściej językiem rosyjskim. Także obszary północne Kazachstanu są bardziej zrusyfikowane. Niemniej jednak obserwuje się wyraźny trend do uczenia się języka kazachskiego wśród urodzonych w mieście Kazachów.
Kraj (państwo)
-
Kazachstan
Kazachstan, Republika Kazachstanu (kaz. Қазақстан, Қазақстан Республикасы / Qazaqstan, Qazaqstan Respublıkasy; ros. Казахстан, Республика Казахстан, trl. Kazachstan, Riespublika Kazachstan) – państwo leżące częściowo w Azji (88% powierzchni) i częściowo w Europie (12% powierzchni – tereny na zachód od rzeki Emba), powstałe w 1991 w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, graniczące z Chinami (1460 km granicy), Kirgistanem (980 km), Turkmenistanem (380 km), Uzbekistanem (2300 km) oraz Federacją Rosyjską (6467 km). Łączna długość granic Kazachstanu wynosi 12 187 km. Kazachstan ma również dostęp do największego jeziora świata – Morza Kaspijskiego – na długości 2340 km – jest przy tym największym państwem śródlądowym na świecie pod względem powierzchni. Całkowita powierzchnia kraju wynosi 2 724 900 km² i jest największym w całości państwem Azji Środkowej.