Döviz - Dünya (toplum)

Döviz
Döviz, dar anlamda (çek, poliçe gibi) yabancı parayı temsil eden belgeler. Türkçede yabancı ülkelerin paralarına da döviz denmektedir. Herhangi bir ülkenin parasının, başka bir ülkenin (veya ülkelerin) parasına dönüştürülmesiyle ilgili işlemlere de döviz işlemi veya kambiyo işlemi denir. Döviz kelimesi Türkçeye Fransızca'daki deviseden geçmiştir. Genel olarak döviz dendiğinde milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme araçlarının tamamı ifade edilir.

Ekonomik açıdan bakıldığında döviz, iktisadi anlamda bir mal niteliğindedir. Döviz borsaları bazı özel nitelikleri olan piyasalardır. Kısaca belirtmek gerekirse; New York, Londra, Tokyo, Frankfurt, Zürih ve Paris en büyük döviz borsalarıları arasında bulunmaktadır. Ancak, döviz piyasalarını belirli bir yer veya mekanla sınırlı piyasalar olarak düşünmek doğru değildir.

Döviz borsaları, muayyen coğrafi bölgelerde faaliyet gösterseler de, çeşitli elektronik haberleşme araçlarıyla birbirleriyle sürekli olarak ilişki içinde bulunurlar. Denilebilir ki, günün her saatinde dünyadaki döviz piyasalarından herhangi birisi açık bulunur. Mesela ABD'in batısında yer alan San Fransisco'da borsalar kapandığında Uzak Doğuda Tokyo, Hong Kong ve Singapur borsaları, ayrıca bu borsalardaki çok uluslu Amerikan ve Avrupa bankalarının şubeleri yeni açılmışlardır. Uzak Doğu borsaları kapandığında ise Orta Doğunun mali piyasaları ve merkezleri iki saatten beri çalışmakta olup Avrupa borsaları mesaiye yeni başlamaktadır. Avrupa ile ortak çalışma saatleri sırasında New York borsasında faaliyet hacmi yoğunlaşmaktadır. Londra bankaları coğrafi konumları dolayısıyla, günlük çalışma süresi içinde öteki Avrupa piyasaları ve Kuzey Amerika dahil olmak üzere, Uzak Doğu ve Orta Doğu piyasalarıyla işlem yapabilmektedirler.

Milletlerarası döviz borsaları 24 saat sürekli olarak çalıştıkları için döviz fiyatları (kurları) sürekli olarak değişirler. Döviz bir iktisadi mal gibi işleme tabi tutulduğundan, dövizin bir arz ve talebi ve dolayısıyla da bir fiyatı vardır. Döviz fiyatlarına döviz kuru (exchange rate) denmektedir.

Döviz kurları genellikle bir birim döviz başına (veya bununla değiştirilebilen) millî para miktarı olarak tanımlanır. Döviz kurları 1 birim millî paranın karşılığı olan döviz miktarı olarak da tanımlanabilir. Bu şekilde düşünüldüğünde kurlar 1 USD = 1,35 TL veya 1 TL = 0,74 USD olarak ifade edilebilir. Bu iki sistem birbirinin tersidir. Birincisinde dövizin, millî para cinsinden değeri ifade ediliyor; buna direkt-kotasyon sistemi deniyor. İkincisinde ise millî paranın dış değeri, yani döviz cinsinden fiyatı gösteriliyor; buna da indirekt kotasyon sistemi deniyor.

Milletlerarası borsalarda döviz kurları ABD dolarıyla millî paralar arasındaki değişim oranı şeklinde ifade edilince, ABD doları dışında iki para arasındaki değişim oranı bunların dolar cinsinden fiyatlarına göre dolaylı olarak hesaplanabilir. Mesela, 1 USD = 1,35 TL ve 1 USD = 0,83 EUR ise; 1 EUR = 1,63 TL olur. Bu şekilde dolar dışındaki paralar arasında hesaplanan kurlara çapraz kur (cross-rate) denilmektedir. Yani iki para arasındaki dolaylı değişim oranına çapraz kur adı verilir.

Yabancı paraların çapraz kurları arasında da bir uyum vardır. Çapraz kurlar arasındaki uyum bozulur, yani dövizin ucuz olduğu yerden satın alınıp pahalı olduğu yerde satılması işleri ortaya çıkabilir. Bu farklardan yararlanarak kazanç sağlanması işlemine arbitraj denir. Geniş anlamda döviz ticareti; döviz bazında mevduat bulundurmayı, döviz piyasaları arasındaki kur farkından kâr elde etmeyi (döviz arbitrajı), zaman içindeki kur değişmelerinden kar elde etmeyi (döviz spekülasyonu) de kapsamına almaktadır.

Döviz piyasaları vadeli piyasa (forward market) ve vadesiz piyasa (spot market) olmak üzere ikiye ayrılırlar. Vadesiz piyasalarda döviz işlemleri herhangi bir işgününde o günün döviz kuru üzerinden yapılmaktadır. Vadeli piyasalarda ise tarafların sözleşme ile tespit ettikleri gelecekteki bir gün ve döviz kuru üzerinden (vadeli döviz kuru) döviz alım ve satımının taahhüt edilmesi şeklinde yapılmaktadır.

Vaktiyle altın para sisteminin yürürlükte olduğu yıllarda ülke paraları, bulundurdukları veya temsil ettikleri altın miktarına göre birbirleriyle mübadele edilirlerdi. Mesela Türk lirası 2 gr altını, dolar 6 gram altını temsil ediyorsa, 1 dolar = 3 TL olarak belirlenirdi. Böylece belirlenmiş olan kurların değişmeleri de mümkün olmazdı. Altın para sisteminin çok önemli bir üstünlüğü olarak nitelenen bu husus, daha sonra kâğıt para sistemine geçirilmesiyle birlikte geçerliliğini kaybetti. Döviz kurları sabit veya esnek olarak belirlenebilmesinin fayda ve mahzurlarını esas alan tartışmalar iktisat literatüründeki canlılığını hala korumaktadır.

II. Dünya Savaşı sonlarından 1973 başlarına kadar dünyada geçerli olan ve Bretton Woods Sistemi diye bilinen para sistemi bir sabit kur sistemiydi. 1973 başlarından itibaren Batılı ülkeler esnek veya değişken kur sistemini benimsemişlerdir. Ne var ki, Avrupa Topluluğu ülkeleri gibi bazı sanayileşmiş ülkeler paralarını sabit kurlardan birbirine bağlayarak bir para sahası oluşturmuşlardır. Belirtmek gerekir ki, günümüzde tam bir esnek kur sistemi hemen hemen hiçbir ülkede uygulanmamaktadır. Hemen hemen her ülke döviz kurlarının nisbi de olsa istikrarlı oluşunu özlemektedir. İstikrar arayışları ise döviz piyasalarına müdahaleyi zorunlu kılmaktadır.
ISO Döviz Sembol Significant Figures
AFN Afgani (Afghan afghani) Ø‹ 2
XUA Afrika Kalkınma Bankası (XUA) 0
XAU Altın (Gold) 0
USD Amerikan doları (United States dollar) $ 2
AOA Angola kwanzası (Angolan kwanza) Kz 2
MGA Ariary (Malagasy ariary) Ar 2
ARS Arjantin pesosu (Argentine peso) $ 2
ALL Arnavut leki (Albanian lek) L 2
AWG Aruba florini (Aruban florin) Æ’ 2
AUD Avustralya doları (Australian dollar) $ 2
AZN Azerbaycan manatı (Azerbaijani manat) ₼ 2
BSD Bahama doları (Bahamian dollar) $ 2
BHD Bahreyn dinarı (Bahraini dinar) د.ب 3
BDT Bangladeş takası (Bangladeshi taka) ৳ 2
BBD Barbados doları (Barbados dollar) $ 2
XOF Batı Afrika CFA frangı (West African CFA franc) Fr 0
BYN Belarus rublesi (Belarusian ruble) Br 2
BZD Belize doları (Belize dollar) $ 2
BMD Bermuda doları (Bermudian dollar) $ 2
AED Birleşik Arap Emirlikleri dirhemi (United Arab Emirates dirham) دإ 2
ETB Birr (Ethiopian birr) Br 2
BOB Bolivya bolivyanosu (Boliviano) Bs 2
BAM Bosna-Hersek değiştirilebilir markı (Bosnia and Herzegovina convertible mark) KM or КМ 2
BWP Botsvana pulası (Botswana pula) P 2
BRL Brezilya reali (Brazilian real) R$ 2
BND Brunei doları (Brunei dollar) $ 2
BGN Bulgar levası (Bulgarian lev) лв 2
BIF Burundi frangı (Burundian franc) Fr 0
XPF CFP frangı (CFP franc) â‚£ 0
KYD Cayman Adaları doları (Cayman Islands dollar) $ 2
GIP Cebelitarık sterlini (Gibraltar pound) £ 2
GHS Cedi (Ghanaian cedi) ₵ 2
DZD Cezayir dinarı (Algerian dinar) دج 2
DJF Cibuti frangı (Djiboutian franc) Fr 0
GMD Dalasi (Gambian dalasi) D 2
DKK Danimarka kronu (Danish krone) kr 2
DOP Dominik pesosu (Dominican peso) $ 2
XCD Doğu Karayip doları (East Caribbean dollar) $ 2
IDR Endonezya rupiahı (Indonesian rupiah) Rp 2
ERN Eritre nakfası (Eritrean nakfa) Nfk 2
AMD Ermeni dramı (Armenian dram) ֏ 2
EUR Euro (Euro) € 2
FKP Falkland Adaları poundu (Falkland Islands pound) £ 2
MAD Fas dirhemi (Moroccan dirham) د م. 2
FJD Fiji doları (Fijian dollar) $ 2
PHP Filipinler pesosu (Philippine peso) ₱ 2
GNF Gine frangı (Guinean franc) Fr 0
HTG Gourde (Haitian gourde) G 2
GTQ Guatemala quetzalı (Guatemalan quetzal) Q 2
GYD Guyana doları (Guyanese dollar) $ 2
XAG Gümüş (Silver) 0
ZAR Güney Afrika randı (South African rand) Rs 2
KRW Güney Kore wonu (South Korean won) â‚© 0
SSP Güney Sudan sterlini (South Sudanese pound) £ 2
GEL Gürcü larisi (Georgian lari) ₾ 2
INR Hindistan rupisi (Indian rupee) ₹ 2
ANG Hollanda Antilleri guldeni (Netherlands Antillean guilder) Æ’ 2
HNL Honduras lempirası (Honduran lempira) L 2
HKD Hong Kong doları (Hong Kong dollar) $ 2
HRK Hırvat kunası (Croatian kuna) kn 2
IQD Irak dinarı (Iraqi dinar) عد 3
JMD Jamaika doları (Jamaican dollar) $ 2
JPY Japon yeni (Japanese yen) ¥ 0
CAD Kanada doları (Canadian dollar) $ 2
QAR Katar riyali (Qatari riyal) رق 2
KES Kenya şilini (Kenyan shilling) Sh 2
COP Kolombiya pesosu (Colombian peso) $ 2
KMF Komor frangı (Comoro franc) Fr 0
CDF Kongo frangı (Congolese franc) Fr 2
NIO Kordoba (Nicaraguan córdoba) C$ 2
CRC Kosta Rika colónu (Costa Rican colon) â‚¡ 2
KWD Kuveyt dinarı (Kuwaiti dinar) دك 3
KPW Kuzey Kore wonu (North Korean won) â‚© 2
MMK Kyat (Myanmar kyat) Ks 2
CUP Küba pesosu (Cuban peso) $ 2
KGS Kırgızistan somu (Kyrgyzstani som) с 2
LAK Laos kipi (Lao kip) â‚­ 2
LRD Liberya doları (Liberian dollar) $ 2
LYD Libya dinarı (Libyan dinar) لد 3
SZL Lilangeni (Swazi lilangeni) L 2
LSL Loti (Lesotho loti) L 2
LBP Lübnan lirası (Lebanese pound) لل 2
HUF Macar forinti (Hungarian forint) Ft 2
MOP Makao patakası (Macanese pataca) P 2
MKD Makedon dinarı (Macedonian denar) ден 2
MWK Malavi kvaçası (Malawian kwacha) MK 2
MUR Mauritius rupisi (Mauritian rupee) ₨ 2
MXN Meksika pesosu (Mexican peso) $ 2
MZN Metical (Mozambican metical) MT 2
MDL Moldova leyi (Moldovan leu) L 2
EGP Mısır lirası (Egyptian pound) £ or جم 2
NAD Namibya doları (Namibian dollar) $ 2
NPR Nepal rupisi (Nepalese rupee) ₨ 2
BTN Ngultrum (Bhutanese ngultrum) Nu 2
NGN Nijerya nairası (Nigerian naira) ₦ 2
NOK Norveç kronu (Norwegian krone) kr 2
PEN Nuevo Sol (Peruvian sol) S/ 2
XAF Orta Afrika CFA frangı (Central African CFA franc) Fr 0
TOP Pa'anga (Tongan paʻanga) T$ 2
PKR Pakistan rupisi (Pakistani rupee) ₨ 2
XPD Paladyum (Palladium) 0
PAB Panama balboası (Panamanian balboa) B/ 2
PGK Papua Yeni Gine kinası (Papua New Guinean kina) K 2
PYG Paraguay guaranísi (Paraguayan guaraní) ₲ 0
XPT Platin (Platinum) 0
PLN Polonya zlotisi (Polish złoty) zÅ‚ 2
CNY Renminbi (Renminbi) ¥ or 元 2
KHR Riel (Cambodian riel) ៛ 2
MYR Ringgit (Malaysian ringgit) RM 2
RWF Ruanda frangı (Rwandan franc) Fr 0
MVR Rufiyaa (Maldivian rufiyaa) Þƒ 2
RON Rumen leyi (Romanian leu) lei 2
RUB Rus rublesi (Russian ruble) ₽ 2
SHP Saint Helena sterlini (Saint Helena pound) £ 2
SCR Seyşeller rupisi (Seychelles rupee) ₨ 2
SLL Sierra Leone leonesi (Sierra Leonean leone) Le 2
SGD Singapur doları (Singapore dollar) $ 2
SBD Solomon Adaları doları (Solomon Islands dollar) $ 2
SOS Somali şilini (Somali shilling) Sh 2
TJS Somoni (Tajikistani somoni) ЅМ 2
LKR Sri Lanka rupisi (Sri Lankan rupee) Rs රු or ரூ 2
SDG Sudan sterlini (Sudanese pound) جس. 2
SRD Surinam doları (Surinamese dollar) $ 2
SYP Suriye lirası (Syrian pound) £ or لس 2
SAR Suudi Arabistan riyali (Saudi riyal) رس 2
STN São Tomé ve Príncipe dobrası (São Tomé and Príncipe dobra) 2
RSD Sırp dinarı (Serbian dinar) дин or din. 2
TZS Tanzanya şilini (Tanzanian shilling) Sh 2
THB Tayland bahtı (Thai baht) ฿ 2
KZT Tenge (Kazakhstani tenge) ₸ 2
TTD Trinidad ve Tobago doları (Trinidad and Tobago dollar) $ 2
TND Tunus dinarı (Tunisian dinar) دت 3
MNT Tögrög (Mongolian tögrög) â‚® 2
TRY Türk lirası (Turkish lira) ₺ 2
TMT Türkmenistan manatı (Turkmenistan manat) m 2
UGX Uganda şilini (Ugandan shilling) Sh 0
MRU Ugiya (Mauritanian ouguiya) 2
UAH Ukrayna grivnası (Ukrainian hryvnia) â‚´ 2
OMR Umman riyali (Omani rial) رع. 3
UYU Uruguay pesosu (Uruguayan peso) $ 2
VUV Vatu (Vanuatu vatu) Vt 0
VES Venezuela bolivarı (Venezuelan bolívar) BsS. or Bs. 2
YER Yemen riyali (Yemeni rial) ï·¼ 2
TWD Yeni Tayvan doları (New Taiwan dollar) $ 2
NZD Yeni Zelanda doları (New Zealand dollar) $ 2
ILS Yeni İsrail şekeli (Israeli new shekel) ₪ 2
CVE Yeşil Burun Adaları eskudosu (Cape Verde escudo) Esc or $ 2
ZMW Zambiya kvaçası (Zambian kwacha) ZK 2
ZWL Zimbabve doları (Zimbabwean dollar) 2
CZK Çek korunası (Czech koruna) Kč 2
CUC Çevrilebilir Küba pesosu (Cuban convertible peso) $ 2
UZS Özbekistan somu (Uzbekistan som) so'm or сўм 2
XDR Özel çekme hakları (Special drawing rights) 0
JOD Ürdün dinarı (Jordanian dinar) دا 3
VND Đồng (Vietnamese đồng) â‚« 0
GBP İngiliz sterlini (Pound sterling) £ 2
IRR İran riyali (Iranian rial) ï·¼ 2
SEK İsveç kronu (Swedish krona) kr 2
CHF İsviçre frangı (Swiss franc) Fr 2
ISK İzlanda kronası (Icelandic króna) kr 0
CLP Şili pesosu (Chilean peso) $ 0