Kaart (cartografie) - Gistel

Gistel is een plaats en stad in de Belgische provincie West-Vlaanderen. Dit polderstadje telt ongeveer 12.000 inwoners die als bijnaam "Hovelingen" hebben.

Belangrijk evenement is de jaarlijkse St.-Godelieveprocessie, rond de heilige Godelieve van Gistel. Het ter hare ere opgerichte slotklooster, Abdij Ten Putte, is een van de bekendste West-Vlaamse bedevaartsoorden.

Gistel is ook bekend door zijn Flandriens: voormalig wielrenner Johan Museeuw, winnaar van onder andere de Ronde van Vlaanderen en Parijs-Roubaix, en Sylvère Maes, winnaar van onder andere de Ronde van Frankrijk in 1936 en 1939.

In de naam Gistel ligt de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap en het contact tussen de polder- en zandstreek besloten. Gistel zou van het Germaanse ‘geest’ en ‘lo’ komen, wat betekent: open bos op hogere zandgrond, nabij moerassen. Gistel ligt dan ook op een oude zandheuvelrug met zowel in het noorden (richting zee) als in het zuiden (meer land inwaarts) lager gelegen gebieden.

Dat Gistel reeds vermeld zou staan in de 9e-eeuwse aantekeningen van de Noormannen staat ter discussie. Officieel neemt men aan dat de eerste documenten die Gistel vermelden uit de 10e eeuw zijn. Volgens deze documenten zou Gistel in deze periode een gunstige ligging hebben aan de zee (zie ook Walraversijde).

In de middeleeuwen was Gistel (ook wel een Gestella/Gistella of Ghistelle/Ghistelles/Ghestelle genoemd) een graaflijke heerlijkheid, Gistel-Ambacht van het geslacht Gistel. De groei van Gistel moet te danken zijn aan de bevaarbaarheid van een kreek, waardoor deze vooruitgeschoven plek langs de toenmalige grillige kustlijn, een strategische positie verwierf in de verdediging tegen de Noormannen. Zolang de kreek bevaarbaar bleef ontwikkelde Gistel zich tot een haven- en handelsnederzetting. In de 12e eeuw kende de stad al een versterkte vesting. In de 13e eeuw verwierf Gistel de stadsrechten.

Na ruim 400 jaar van grote bloei kreeg Gistel in 1488 een zware klap ingevolge de vernieling en plundering van de stad door de troepen van Maximiliaan van Oostenrijk tijdens de opstand van Vlaanderen tegen hem.

Op de oudst bekende kaart van Gistel (Jacob van Deventer, ca. 1570) zien we een stadsgracht die de stad omsluit met 6 toegangswegen. In het centrum bevindt zich het kasteel, de kerk, een motte en een tiental straatjes.

Halfweg de 16e eeuw kwam de baronie en bijhorende domeinen in handen van de Italiaanse familie Affaitati, kooplieden en bankiers die zich in Antwerpen hadden gevestigd. De Geuzenplunderingen in het Brugse Vrije en het daarop volgende beleg van Oostende zorgden ervoor dat de regio Gistel ontvolkte. Doordat de familie Affaititi op gespannen voet leefde met de lokale clerus zijn het vooral de aartshertogen Albrecht en Isabella die de heropbouw stimuleren tijdens het Twaalfjarig Bestand. Pas na de Tachtigjarige Oorlog investeerde de familie fors in Gistel en werd het een waar bedevaartsoord rond de heilige Godelieve.

Met de aanleg van de steenweg Oostende-Wijnendale (18e eeuw) en de spoorweg Oostende-Torhout, spoorlijn 62 (19e eeuw), kreeg Gistel nieuwe economische impulsen en kende de stad een groei rond de genoemde verkeersknooppunten. Bijvoorbeeld Alfred Ronse stichtte werkhuizen voor onder andere molenbouw. De realisatie van E40 (A18) verhoogde de bereikbaarheid van Gistel in belangrijke mate. Met een eigen industrieterrein en bruisend handelscentrum werd voorkomen dat Gistel een slaapstad zou worden van Oostende.