Taal - Zweeds

Het Zweeds (svenska) is een Noord-Germaanse of Scandinavische taal met ongeveer 9 miljoen sprekers. Het is de meestgesproken taal in Zweden (8,8 miljoen sprekers) en een van de officiële talen van Finland (300.000 sprekers). In de Finse autonome provincie Åland is het Zweeds de enige officiële taal.

Het Zweeds is nauw verwant aan de andere twee op het vasteland gesproken Scandinavische talen, het Deens en het Noors. Het Zweeds en het Noors, en in iets mindere mate het Deens, zijn onderling redelijk verstaanbaar. Sommige woorden zijn anders, grammaticaal komen de talen overeen. De spelling is wel verschillend.

De woordenschat van het Zweeds bestaat bijna geheel uit Germaanse woorden. Er zijn wel wat leenwoorden uit vooral het Latijn, Frans en (Neder)Duits. Tegenwoordig worden er veel woorden uit het Engels overgenomen, al dan niet aangepast of letterlijk vertaald (leenvertaling).

Kenmerkend voor de uitspraak van het Zweeds is de melodie: het is een toontaal. Er bestaan twee verschillende toonaccenten, en deze kunnen betekenisonderscheidend zijn. Het woord anden betekent, afhankelijk van de intonatie, "de eend" of "de geest". Hoe de toonaccenten daadwerkelijk worden uitgesproken is sterk afhankelijk van waar de spreker vandaan komt. In het zuiden onderscheidt men de tonen meer in de lengte dan in de toonhoogte. Bovendien wordt een woord alleen met toonaccent uitgesproken wanneer het een belangrijke grammaticale functie in een zin vervult.

De standaardtaal is het Rijkszweeds (rikssvenska) en dit is gebaseerd op de dialecten rond Stockholm en het Mälardal. Andere varianten van het Zweeds zijn het Finland-Zweeds en Estland-Zweeds.

Het Zweeds behoort tot de Indo-Europese talen, daarbinnen tot de Germaanse talen en daarbinnen de Noord-Germaanse talen. Samen met het Deens behoort het tot de Oost-Scandinavische talen. Het Noors, IJslands en Faeröers behoren tot de West-Scandinavische talen. Het Zweeds, Noors en Deens zijn voor een groot deel onderling verstaanbaar. Vooral het gesproken en geschreven Noors en geschreven Deens (de uitspraak is totaal anders) valt voor Zweden voor 80 tot 90% te begrijpen. Soms worden deze talen dan ook wel dialecten van elkaar genoemd. Pas sinds de 19e en 20e eeuw, toen de landen na eeuwen van oorlog zich een grondgebied hadden toegeëigend, evenals door nationalistische ideeën, zijn de talen gaandeweg meer uit elkaar gegroeid. Aan weerszijden van de grenzen lijken de plaatselijke dialecten echter nog steeds sterk op elkaar.

Finland

Finland (Fins: Suomi; Zweeds: Finland; Samisch: Suopma), officieel de Republiek Finland, is een land in Noord-Europa met inwoners. Finland grenst in het oosten aan Rusland, in het noorden aan Noorwegen en in het noordwesten aan Zweden. Ten zuiden wordt het van Estland gescheiden door de Finse Golf. Ten westen ligt de Botnische Golf en ten zuidwesten de Oostzee aan de overkant waarvan weer buurland Zweden ligt.

De hoofdstad is Helsinki. Finland wordt wel 'het land van de duizend meren' genoemd; in werkelijkheid zijn er ongeveer 188.000 meren. Het grootste meer is het Saimaameer. In het zuidoosten is het land bespikkeld met ontelbare meren en meertjes.

IJsland

IJsland (IJslands: Ísland) is een eilandstaat ten noordwesten van het Europese vasteland.

IJsland wordt omringd door de Atlantische Oceaan in het zuiden, de Straat van Denemarken (tussen IJsland en Groenland) in het westen en de Groenlandzee, een deel van de Noordelijke IJszee, in het noorden. Het noordoosten van het land ligt net onder de poolcirkel. Deze loopt precies over het kleine eiland Grímsey, dat tot IJsland behoort. IJsland had een bevolkingsaantal van 350.710 per maart 2018 en een oppervlakte van. Daarmee is IJsland het dunstbevolkte land van Europa.

Zweden

Zweden, officieel het Koninkrijk Zweden (Zweeds: Konungariket Sverige, Samisch: Ruoŧŧa Gonagasriika), is een Scandinavisch land in Noord-Europa. Het wordt omringd door Noorwegen in het westen en noorden, Finland in het noordoosten, de Botnische Golf in het oosten, de Oostzee in het zuidoosten en het zuiden en het Skagerrak en het Kattegat in het zuidwesten. In de Oostzee liggen de eilanden Öland en Gotland die ook tot Zweden behoren. De hoofdstad en tevens grootste stad is Stockholm.

Het land heeft een oppervlakte van 450.295 km² en inwoners. Met een bevolkingsdichtheid van is Zweden het op vier na dunstbevolkte land in Europa (na Noorwegen, Finland, Kazachstan en IJsland). Met 82% vormen de Zweden de grootste bevolkingsgroep van het land. De staat Zweden is ontstaan in de Middeleeuwen en groeide in de Vroegmoderne Tijd uit tot grootmacht, die onder meer delen van de huidige Baltische staten, Finland en het Heilige Roomse Rijk omvatte. In de 18e, 19e en aan het begin van de 20e eeuw werd veel grondgebied verloren. Sinds 1814, toen het land Noorwegen annexeerde en hiermee vervolgens bijna een eeuw lang een personele unie vormde, is Zweden niet meer in oorlog geweest.

Åland

Åland (uitspraak: [ˈoːland]) (Zweeds: Åland; Fins: Ahvenanmaa) is een Finse regio met verregaande autonomie. Het grondgebied valt samen met de gelijknamige eilandengroep de Ålandseilanden in de Archipelzee, aan de monding van de Botnische Golf, halverwege Zweden en Finland. Tussen Zweden en Åland ligt de Ålandzee. Van de ruim 26.000 eilanden en scheren hebben er 6.757 een naam en zijn er zo'n 65 bewoond. Het inwonertal bedroeg begin 2018 ongeveer 29.500 ; ongeveer 40% daarvan woont in de hoofdstad Mariehamn. Åland heeft maar één klein stukje grens op land: op het onbewoonde eilandje Märket, dat voor de helft Zweeds grondgebied is. Åland is geheel Zweedstalig, het Zweeds is de enige officiële taal en communicatie met de Finse overheid geschiedt in het Zweeds. De regio is sinds 1856 gedemilitariseerd: forten of militaire aanwezigheid zijn verboden, en de bewoners hoeven niet te voldoen aan de Finse dienstplicht.

In de steentijd bestond de eilandengroep uit enkele zeer kleine eilandjes, die met name 's winters periodiek bewoond werden door pelsjagers die over het ijs of per boomstamkano arriveerden. De oudst bekende levenstekens in dit gebied dateren van 4000 jaar voor Christus en behoren tot de kamkeramiekcultuur. Door de postglaciale opheffing, die tot heden doorgaat, steeg de bodem en kwam er steeds meer land boven water te liggen. De oorspronkelijke eilandjes vormen nu de hoogste toppen, waaronder de 129 meter hoge Orrdalsklint. Rond de 1e eeuw voor Christus bereikte - relatief laat - het gebruik van brons deze regio, waardoor de bronstijd begon. In de 5e en 6e eeuw zijn er geen tekenen van bewoning in dit gebied te vinden; de oorzaak is onbekend. Rond de 7e eeuw vestigde zich vanuit het westen een nieuwe golf kolonisten in de regio. Gedurende de ijzertijd en de periode van de Vikingen was deze regio vrij dicht bevolkt, wat te zien is aan talloze walburchten en grafvelden uit deze tijd.