Mapa

Zaporoże (Zaporizhzhya)

Zaporoże (ukr. Запоріжжя Zaporiżżia; do 1921 Aleksandrowsk) – miasto w południowo-wschodniej części Ukrainy, nad Dnieprem, stolica obwodu zaporoskiego. Miasto jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, działa w nim wielka huta Zaporiżstal i duża fabryka samochodów – AwtoZAZ. Na początku 2021 roku, z liczbą mieszkańców przekraczającą 722 tys., Zaporoże zajmowało szóste miejsce wśród najludniejszych ukraińskich miast.

Wraz z okolicznymi osadami Zaporoże tworzy aglomerację. Jest to jedno z największych centrów administracyjnych, przemysłowych i kulturalnych na południu Ukrainy z zaawansowaną inżynierią mechaniczną, metalurgią żelaza i metali nieżelaznych, przemysłem chemicznym i budowlanym, port rzeczny i ważny węzeł kolejowy tranzytowy.

Początek miastu dała rosyjska twierdza do obrony przed najazdami Tatarów krymskich oraz Turków, zbudowana w 1770 r. Twierdza Aleksandrowska – część linii dnieprowskiej. Twierdza Aleksandrowsk w 1806 r. uzyskała prawa miasta powiatowego, które stało się portem nad Dnieprem.

Na obrzeżach miasta znajdowały się liczne osiedla (kolonie) migrantów z Rzeczypospolitej, którzy przybyli tam na zaproszenie Katarzyny II z 1787 roku. Byli to przeważnie mennonici, którzy uciekali przed prześladowaniami religijnymi Prusaków z ziem zagarniętych w pierwszym rozbiorze. Część mieszkańców takich kolonii mennonickich, jak Neuendorf, Einlage, Kronsweide, Osterwick, Rosental, Nieder-Chortitza czy Burwalde pochodziła z okolic Gdańska, Grudziądza i Elbląga.

W Zaporożu do dzisiaj pozostały niektóre budynki mennonitów, jeden z najpiękniejszych to Mädchenschule, czyli Szkoła dla dziewcząt, budynek z elementami holenderskiego renesansu i późnego baroku, zbudowany w 1904 roku. Jego główna fasada jest bardzo podobna do budynków północnej Europy. Nauczyciel tej szkoły Piotr Buzuk w tym budynku w 1910 roku założył pierwszą w Imperium Rosyjskim organizację ekologiczną – Chortyckie Towarzystwo Ochrony Przyrody.

W 1939 roku została otwarta Zaporoska Filharmonia Obwodowa. Od 1939 stolica obwodu, w latach 1941–1943 okupowane przez niemieckie wojska.

W maju 2010 dzięki staraniom działaczy lokalnych struktur Komunistycznej Partii Ukrainy w mieście odsłonięto pomnik Józefa Stalina. Był to pierwszy od 1953 pomnik tego radzieckiego przywódcy na Ukrainie. W 2015 przyjęto ustawy dekomunizacyjne, w wyniku których rada miejska musiała zmienić nazwy ponad 50 głównych ulic i części administracyjnych miasta, zdemontowane także zostały pomniki przywódców Związku Radzieckiego. Pomnik Stalina został zlikwidowany 25 listopada 2017 roku. Fragmenty pomnika zostały wrzucone pod monument ofiarom Hołodomoru.

Podczas rosyjskiej inwazji w 2022 roku doszło do walk w południowych częściach miasta. 3 marca rosyjskie wojsko rozpoczęło ostrzał elektrowni jądrowej powodując pożar.