Język - Język uzbecki

Język uzbecki – język z rodziny języków tureckich, urzędowy w Uzbekistanie. Dane mówiące o liczbie mówiących językiem uzbeckim są rozbieżne. Zgodnie ze spisem powszechnym, przeprowadzonym w 1989 roku, językiem uzbeckim na terenie byłego ZSRR posługiwało się ok. 16,7 mln osób. Poza Uzbekistanem uzbecki jest i był w przeszłości używany głównie w Afganistanie, gdzie liczbę jego użytkowników ocenia się na ok. 1,2–1,4 mln osób. Uzbeckim posługują się także Uzbecy osiadli w sąsiednich republikach środkowoazjatyckich: w Kazachstanie, Kirgistanie, azjatyckiej części Rosji, w Turkmenistanie, a także w Chinach. Stosunkowo niewielkie skupiska emigrantów uzbeckich występują w Australii, Izraelu, Niemczech, Turcji, na Ukrainie i w Stanach Zjednoczonych.

Jeśli chodzi o specyfikę języka uzbeckiego, bardzo charakterystyczna jest nieobecność harmonii wokalicznej, tak typowej dla innych języków tureckich. W fonetyce, gramatyce oraz leksyce widoczne są bardzo silne wpływy języka perskiego, w leksyce obecne są również pożyczki arabskie (starsze) oraz rosyjskie (nowsze).

Język uzbecki do 1927 roku zapisywany był alfabetem arabskim, później łacińskim, od 1940 roku w czasach Uzbeckiej SRR – cyrylicą. Od 1992 roku oficjalnym zapisem jest alfabet oparty na angielskim wariancie pisma łacińskiego (z dwuznakami „ch”, „sh”, z „j” dla dźwięku i „i” dla zarówno, jak i dla ), jednak w użyciu jest także cyrylica. Ludność uzbecka w Chinach i Afganistanie stosuje zapis alfabetem arabskim.

* Cyrylickim literom Ё ё, Ю ю, Я я odpowiadają łacińskie dwuznaki Yo yo, Yu yu, Ya ya.

* Cyrylickiej literze Е е na początku wyrazu i po samogłoskach odpowiada łaciński dwuznak Ye ye.

* Cyrylickiej literze Ц ц odpowiada łaciński dwuznak Ts ts lub litera S s, w zależności od pozycji w wyrazie.

* Cyrylickiemu dwuznakowi сҳ w alfabecie łacińskim odpowiada zestawienie sh.

* Cyrylickiej literze Э э odpowiada łacińska litera E e.

Afganistan

250px Afganistan (per. افغانستان, trl. Afghānestān, trb. Afghanestan; paszto افغانستان, trl. Afghānistān, trb. Afghanistan), oficjalnie Islamska Republika Afganistanu (per. جمهوری اسلامی افغانستان, trl. Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afghānestān, trb. Dżomhuri-je Eslami-je Afghanestan; paszto د افغانستان اسلامي جمهوریت, trl. Də Afghānistān Islāmī Jumhūriyat, trb. Dy Afghanistan Eslami Dżumhurijat) – państwo śródlądowe położone w Azji Południowej ze stolicą w Kabulu. Graniczy z Chinami, Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadżykistanem.

Afganistan, pers. i paszto: افغانستان (Afghânistân) Źródło słowa „Afgan” pozostaje nierozpoznane. Jedno z wyjaśnień bierze je od Apakana, irańskiego władcy z VIII lub IX wieku. Inne wskazuje na odniesienie do słowa „Abgan” (Imperium Sasanidów, III wiek), najstarszego znanego zapisu odnoszącego się do późniejszego „Afgan”. Pojawia się również w zapiskach Szapura I w Nachsz-e-Rostam, gdzie wspomina o nazwisku Goundifer Abgan Rismaund. Indyjski astronom z VI wieku, Varahamihira, w swojej pracy „Brhat Samhita” (11.61; 16.38), określa Afganów słowem Avagan. Chiński pielgrzym Xuanzang określa nazwą 阿薄健 („Abojian” ) lud zamieszkujący tereny na północ od Gór Sulejmańskich. W języku perskim -stân oznacza „kraj”. Starożytni Grecy nazywali te tereny „Ariana” od awestyjskiego Aryanam Vaeja lub „Aryavarta” – „kraj Ariów” w sanskrycie (por. Iran). Określenie ‘Ariana Afghânistân’ jest wciąż popularne wśród perskojęzycznych mieszkańców Afganistanu. Nazwą 'Chorasan' określano Afganistan jako część Wielkiego Chorasanu, co w zapisie pahlawi znaczy „Wschodni Kraj” (pers. خاور زمین)

Kirgistan

Kirgistan, Republika Kirgiska (, trb. Kyrgyzstan, Kyrgyz Respublikasy;, trb. Kirgizija, Kirgizskaja Respublika; w okresie radzieckim w języku polskim pod nazwą Kirgizja, po ogłoszeniu niepodległości przejściowo również jako Kyrgystan ) – państwo w Azji Środkowej.

Graniczy z Chinami (dł.

Turkmenistan

Turkmenistan, Republika Turkmenistanu (turkm. Türkmenistan, Türkmenistan Respublikasy; w okresie ZSRR funkcjonowała nazwa Turkmenia) – państwo położone w Azji Środkowej, na północ od gór Kopet-Dag, pomiędzy Morzem Kaspijskim a Amu-darią.

Kraj rozciąga się na 1110 km od wschodu do zachodu oraz na 650 km z północy na południe.

Uzbekistan

Uzbekistan (uzb. Oʻzbekiston, Republika Uzbekistanu – Oʻzbekiston Respublikasi) – państwo położone w Azji Środkowej, członek Wspólnoty Niepodległych Państw.

Jest krajem podwójnie śródlądowym.