Mapa - Waszyngton (Washington)

Waszyngton, D.C., formalnie Dystrykt Kolumbii ( //, ), potocznie nazywany Waszyngtonem lub D.C. – stolica Stanów Zjednoczonych, założona 16 lipca 1790, miasto Waszyngton w USA stanowiło pierwotnie odrębną jednostkę samorządową, znajdującą się na obszarze Terytorium Kolumbii.

Dopiero uchwała Kongresu z 1871 zespoliła je z Terytorium, powołując do istnienia całość nazwaną Dystryktem Kolumbii. Dlatego też, choć według prawa zwie się „Dystrykt Kolumbii”, powszechnie znane jest jako „Waszyngton, D.C.”. Leży na północnym brzegu rzeki Potomak, graniczy ze stanami Wirginia (na południowym zachodzie) oraz Maryland (z pozostałych stron). Ma 705 749 stałych mieszkańców (2019), jeżeli zaś uwzględnić dojeżdżających do pracy z sąsiednich osiedli, liczba ludzi przebywających w jego obrębie wzrasta w dni robocze do ponad miliona. Obszar Metropolitalny Waszyngtonu, którego Dystrykt Kolumbii jest częścią, liczy 5,3 miliona ludzi i stanowi siódmy pod względem wielkości obszar metropolitalny w kraju.

Istnienie dystryktu federalnego, mającego służyć za stałą stolicę państwa, funkcjonującego odrębnie od administracji stanowych, sankcjonuje Artykuł pierwszy Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Na terenie Waszyngtonu znajdują się główne ośrodki trzech gałęzi władzy federalnej: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, a także naczelne siedziby organizacji takich jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Organizacja Państw Amerykańskich, Międzyamerykański Bank Rozwoju czy Panamerykańska Organizacja Zdrowia, a także grup lobbingowych, związków i samorządów zawodowych. W Waszyngtonie zlokalizowane są również 174 placówki dyplomatyczne, liczne pomniki narodowe i muzea.

Nadzór nad Waszyngtonem sprawuje burmistrz wraz z trzynastoosobową radą miejską, jednak najwyższą władzę ma w swoich rękach Kongres, który może zmieniać lokalne prawa według uznania. Z tego powodu jego mieszkańcy mają mniejsze niż w stanach możliwości formowania samorządu. Dystrykt jest pozbawiony prawa do wyboru delegata w Kongresie, nie przysługują mu też miejsca w Senacie. Waszyngtończycy nie mogli uczestniczyć w wyborach prezydenckich do momentu ratyfikowania 23. poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych w 1961. Od tego czasu mają to prawo, a Dystryktowi Kolumbii przysługuje 3 elektorów.

Gdy w XVII wieku pierwsi Europejczycy przybyli na tereny, gdzie dziś znajduje się Waszyngton, dorzecze Anacostia River zamieszkiwała rdzenna ludność Nacotchtank, zaliczana do ludów algonkińskich ; jednakże rdzenni Amerykanie w dużej mierze opuścili ten obszar w początkach XVIII wieku. Georgetown, założone na terenie Prowincji Maryland, nad północnym brzegiem Potomak w 1751, weszło w skład wydzielonego blisko 40 lat później terytorium federalnego. Powstałe w 1749 miasto Alexandria, leżące obecnie w stanie Wirginia, pierwotnie również znalazło się w obrębie Dystryktu.

Argumenty za utworzeniem dystryktu federalnego przedstawił James Madison w eseju „Federalist No. 43”, opublikowanym 23 stycznia 1788. Dowodził w nim, że stolica musi uzyskać odrębność od administracji stanowej, aby zachować samowystarczalność i zapewnić sobie bezpieczeństwo. Napaść w 1783 grupy rozzłoszczonych niewypłaceniem żołdu żołnierzy na rezydujący w Filadelfii Kongres, znana jako bunt pensylwański, znacząco uwydatniła organom państwowym konieczność zadbania o własną ochronę. Z tego względu ósma sekcja Artykułu Pierwszego Konstytucji Stanów Zjednoczonych przyznaje władzom kompetencję utworzenia stolicy pod postacią „Dystryktu (nie przekraczającego swymi rozmiarami kwadratu o boku długości dziesięciu mil) powstałego z terytoriów odstąpionych przez poszczególne stany, który, za aprobatą Kongresu, stanie się siedzibą Rządu Stanów Zjednoczonych”, nie precyzuje jednakże jej położenia. Porozumienie nazywane Kompromisem z 1790, zawarte pomiędzy Madisonem, Alexandrem Hamiltonem i Thomasem Jeffersonem, ustalało, że Rząd przejmie długi wojenne administracji stanowych pod warunkiem, że stolica znajdzie się na terenach południowych.

Wydany 16 lipca 1790 Residence Act decydował, że nowa stolica znajdzie się nad rzeką Potomak, a jej dokładną lokalizację określi prezydent Waszyngton. Zgodnie z zapisami Konstytucji, początkowo dystryktowi nadano kształt kwadratu o boku 10 mil (16 km), co dało łączną powierzchnię 100 mil kwadratowych (260 km²). W latach 1791–1792 Andrew Ellicott wraz z pomocnikami, między innymi Benjaminem Bannekerem, przeprowadził pomiary topograficzne na granicach Dystryktu z Maryland i Wirginią oraz oznaczył je rozmieszczonymi co milę znakami granicznymi; większość z nich znajduje się na miejscu do dziś. Równolegle nad północnym brzegiem Potomak, na wschód od istniejącej już osady Georgetown, rozpoczęła się budowa „miasta federalnego”. 9 września 1791 nadano mu nazwę na cześć George’a Washingtona, dystrykt zaś zyskał miano „Terytorium Kolumbii”, nawiązujące do używanej w owym czasie poetyckiej nazwy Stanów Zjednoczonych. Pierwsze obrady Kongresu w nowej siedzibie odbyły się 17 listopada 1800.

Ogłoszony w 1801 Akt Organiczny oficjalnie uporządkował status prawny Terytorium, oddając je, wraz ze znajdującymi się na jego terenie miastami Waszyngtonem, Georgetown oraz Alexandrią, pod wyłączny zarząd Kongresu. Na nieprzynależących do żadnego osiedla terenach ustanowiono dwa hrabstwa: Waszyngtonu na wschód od Potomak i Alexandrii na zachód od rzeki. Zgodnie z tą uchwałą, obywatele Dystryktu przestali być mieszkańcami stanów Maryland i Wirginia, w konsekwencji czego stracili prawo do posiadania przedstawicieli w Kongresie.

W dniach 24–25 sierpnia 1814 miał miejsce epizod znany jako spalenie Waszyngtonu. Brytyjczycy zaatakowali stolicę podczas wojny brytyjsko-amerykańskiej w odwecie za ograbienie i zniszczenie Yorku (dzisiejsze Toronto). Anglicy podpalili i zdewastowali nieukończony Kapitol, siedzibę Departamentu Skarbu i Biały Dom. Większość budynków rządowych szybko odbudowano, jednak Kapitolu nie udało się wznieść aż do 1868.

Już w 1800 mieszkańcy Dystryktu protestowali przeciw brakowi praw wyborczych. Pojawiły się propozycje, by wybrnąć z kłopotliwej sytuacji, zwracając scedowane na rzecz powołania terytorium federalnego ziemie macierzystym stanom. Zagadnienie to przeszło do historii pod nazwą retrocesji. Nie uzyskała ona wystarczającego poparcia aż do lat trzydziestych XIX wieku, kiedy to hrabstwo Alexandrii dotknęła zapaść gospodarcza z uwagi na zaniedbania władzy. Sprawę pogorszył fakt, że Alexandria stanowiła ważny ośrodek handlu niewolnikami, a krążyły podówczas pogłoski, jakoby zasiadający w Kongresie abolicjoniści dążyli do zniesienia niewolnictwa w Dystrykcie, co jeszcze bardziej pogłębiłoby problemy ekonomiczne regionu. Niezadowolona z poczynań Kongresu ludność zaczęła wysuwać roszczenia dotyczące powrotu do Wirginii. Organa stanowe uczyniły im zadość w lutym 1846, częściowo, dlatego że powrót Alexandrii zapewniał Zgromadzeniu Ogólnemu Wirginii dwóch kolejnych popierających niewolnictwo delegatów. 9 lipca 1846 Kongres zgodził się zwrócić stanowi Wirginia obszary leżące na południe od rzeki Potomak.